Αριθμός σχολικών μονάδων
Τα στοιχεία περιλαμβάνουν τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά εκπαιδευτήρια (στην περίπτωση της προσχολικής βαθμίδας και τα κοινοτικά). Συνολικά παρατηρείται μια αυξητική τάση στον συνολικό αριθμό των σχολικών μονάδων. Κατά την περίοδο αναφοράς 2000-2021, παρατηρείται αύξηση 10% σε 1262 από 1143. Ειδικότερα, η αύξηση προέρχεται από τη δευτεροβάθμια (+25% σε 168) αλλά και την προσχολική βαθμίδα (+14% σε 734). Αντίθετα η πρωτοβάθμια παρουσιάζει σταθεροποίηση (-2% στα 360).
Σε ότι αφορά στην κατανομή των μονάδων ανά βαθμίδα,παρατηρούμε ότι:
· Το μεγαλύτερο μέρος των σχολικών μονάδων αφορά την προσχολική εκπαίδευση, που διαχρονικά αντιστοιχεί στο 57% του συνόλου σε μέσο όρο. Κατά κανόνα τα σχολεία αυτής της βαθμίδας είναι σημαντικά μικρότερα από τις άλλες δύο. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στα σχολεία προσχολικής βαθμίδας φοιτούν διαχρονικά κατά μέσο όρο 40-45 παιδιά. Αντίστοιχα στην πρωτοβάθμια ο μέσος όρος είναι σχεδόν τετραπλάσιος (περίπου 160 παιδιά ανά σχολείο). Η σύγκριση με τη δευτεροβάθμια είναι ακόμα πιο εντυπωσιακή, με οκταπλάσιο μέσο όρο (περίπου 340 παιδιά ανά μονάδα).
· Στην πρωτοβάθμια παρατηρείται ελαφρά μείωση στις σχολικές μονάδες μεταξύ2000-21 από 367 σε 360 (-2%). Η μείωση οφείλεται κυρίως στο κλείσιμο σχολικών μονάδων που βρίσκονται εκτός πόλης: παρατηρείται μείωση από 179 σε 154 (-14%), με τις μεγαλύτερες μειώσεις να παρατηρούνται στις επαρχίες Λευκωσίας (-21% από 64 σε 51) και Πάφου (-26% από 23 σε 18).
· Τέλος στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση παρατηρείται συνολικά αύξησησχολικών μονάδων στο διάστημα παρακολούθησης κατά 25% (από 134 το 2000 σε 168 το 2021). Σημαντική αύξηση προέρχεται από την ιδιωτική εκπαίδευση 57% (από 23 σε 36). Για την αντίστοιχη περίοδο στη δημόσια τα σχολεία αυξήθηκαν κατά 19% (από 111 σε 132). Οι επαρχίες που ξεχωρίζουν σε ότι αφορά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι της Λεμεσού με αύξηση πάνω από το μέσο όρο στο 39% (88% ιδιωτική και 27% δημόσια) και της Λευκωσίας κάτω από το μέσο όρο (17% η ιδιωτική και 13% η δημόσια).
· Θεωρούμε τέλος σημαντικό νασημειώσουμε ότι σε γενικές γραμμές στο σύνολο των ιδιωτικών σχολείων συστεγάζονται γυμνάσια και λύκεια (διαχρονικά 9 στα 10). Αντίθετα τα δημόσια εκπαιδευτήρια της δευτεροβάθμιας είναι σχεδόν καθ’ολοκληρία ξεχωριστά μεταξύ γυμνασίου και λυκείου (διαχρονικά 19 στα 20 σχολεία).
Μαθητικός πληθυσμός ανά σχολείο
Παρατηρείται μια μικρή αύξηση στον μέσο αριθμό μαθητών ανά σχολείο στην προσχολική εκπαίδευση (9%). Παράλληλα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση ο μέσος αριθμός μειώνεται ελαφρώς (7%), ενώ στη δευτεροβάθμια η μείωση είναι σημαντική (29%). Οι σχολικές μονάδες δευτεροβάθμιας είναι πολύ μεγαλύτερες σε αριθμό μαθητών από τα σχολεία των άλλων βαθμίδων. Η μεγάλη μείωση του δείκτη για τη δευτεροβάθμια μπορείνα εξηγηθεί από (α) την αύξηση σε σχολικές μονάδες και (β) την αντίστοιχη μείωση του συνολικού αριθμού μαθητών δευτεροβάθμιας κατά την περίοδο που μελετήθηκε.
Κύπριοι και μη Κύπριοι μαθητές και μαθήτριες
Η Στατιστική Υπηρεσία ορίζει ως μη Κύπριους τους μαθητές των οποίων κανένας από στους δύο γονείς δεν κατέχει την κυπριακή υπηκοότητα. Παρατηρούμε ότι παιδιά που π.χ. έχουν γεννηθεί στην Κύπρο από δύο αλλοδαπούς γονείς, ορίζονται ως μη Κύπριοι, και αντίστοιχα παιδιά που έχουν γεννηθεί στο εξωτερικό από έναν τουλάχιστον Κύπριο γονέα ή από γονείς που απέκτησαν την κυπριακή υπηκοότητα και φοιτούν σε κυπριακά σχολεία θεωρούνται Κύπριοι. Σε κάθε περίπτωση για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης, χρησιμοποιούμε τον ορισμό όπως τον παραθέτει η Στατιστική Υπηρεσία. Ο διαχωρισμός μεταξύ Κύπριων και μη Κύπριων μαθητών γίνεται μόνο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σε ότι αφορά το διαχωρισμό μεταξύ Κύπριων και μη Κύπριων μαθητών, τα διαθέσιμα στοιχεία, ξεκινούν από το σχολικό έτος 2004/05 (για την πρωτοβάθμια) και από το 2007/08 (για τη δευτεροβάθμια).
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρατηρούμε διαχρονικά την αύξηση των μη Κύπριων μαθητών. Κατά την περίοδο αναφοράς (2004-2021), παρατηρείται συνεχής αύξηση των μη Κύπριων μαθητών που από 7% το 2004-05 ανήλθαν σε 22% το 2020/21. Το μόνο έτος κατά το οποίο παρατηρείται οριακή πτώση είναι το 2013/14.
Κάποια επιπλέον ενδιαφέροντα στοιχεία είναι τα εξής:
· Το σύνολο των μαθητών τηςπρωτοβάθμιας εκπαίδευσης μειώθηκε κατά την περίοδο αναφοράς κατά 5%. Οι οριζόμενοι ως Κύπριοι μαθητές μειώθηκαν κατά 21%, ενώ αντίθετα οι μη Κύπριοι σχεδόν τριπλασιάστηκαν (+193%).
· Το ποσοστό των Κύπριων μαθητών πουφοιτούν σε ιδιωτικά δημοτικά σχολεία αυξήθηκε από 4% σε 7% κατά την περίοδο αναφοράς. Η αύξηση οφείλεται τόσο στην αύξηση του αριθμού των μαθητών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία, όσο και την συνολική μείωση των παιδιών από ~57 χιλ. σε ~45 χιλ. μεταξύ των ετών 2000-2021.
· Το ποσοστό των μη Κύπριων μαθητών που φοιτούν σε δημόσια δημοτικά σχολεία κυμαίνεται από 9-18% του συνόλου. Το υψηλότερο ποσοστό καταγράφηκε το έτος 2012/13. Σε κάθε περίπτωση οι μη Κύπριοι μαθητές αυξήθηκαν από ~5,5 χιλ. σε ~13 χιλ. κατά την περίοδο αναφοράς.
· Επιμέρους και ανά επαρχία αξιοσημείωτεςμετρήσεις υπάρχουν στη Λεμεσό και Πάφο:
o Στη Λεμεσό οι μη Κύπριοι μαθητές που φοιτούν σε ιδιωτικά εκπαιδευτήρια αποτελούν σημαντικό μέρος του συνόλου. Στην αρχή μάλιστα στους περιόδου αναφοράς ανέρχονταν σε 46% (2007/08). Κατά τα χρόνια στους οικονομικής κρίσης το ποσοστό μειώθηκε μέχρι και σε 31% (το 2012/13), ενώ από τότε ανεβαίνει σταθερά και ξαναφτάνει στο 45% το 2020/21.
o Στην Πάφο, οι αριθμοί των Κύπριων και οι μη Κύπριων μαθητών ακολουθούν αντίθετες πορείες (στο σύνολο δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης). Οι μεν πρώτοι μειώνονται με σημαντικούς ρυθμούς (-24% κατά την περίοδο αναφοράς), ενώ οι δεύτεροι αυξάνονται σταθερά και από 22% του συνόλου το 2000/01, αποτελούν πλέον το 44% το 2020/21. Το ποσοστό αυτό είναι και το υψηλότερο Παγκύπρια.
Αντίστοιχη πορεία παρατηρούμε και στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση κατά τα έτη 2007-2021. Οι Κύπριοι μαθητές μειώνονται τόσο ως αριθμός (από ~61 χιλ. σε ~46 χιλ.), όσο και ως ποσοστό (αντίστοιχα από 93% σε 81%).
· Το σύνολο των μαθητών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μειώθηκε κατά την περίοδο αναφοράς κατά 14%. Οι οριζόμενοι ως Κύπριοι μαθητές μειώθηκαν κατά 25%, ενώ αντίθετα οι μη Κύπριοι σχεδόν αυξήθηκαν κατά 126%.· Το ποσοστό των Κύπριων μαθητών πουφοιτούν σε ιδιωτικά δημοτικά σχολεία αυξήθηκε ελαφρώς από 14% σε 17% κατά την περίοδο αναφοράς. Παρά το ότι οι Κύπριοι μαθητές που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία έχουν μειωθεί κατά 5% (από ~8,5 χιλ. σε ~ 8 χιλ.), η συμμετοχή στους στο σύνολο των μαθητών στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση αυξήθηκε κατά 27% δεδομένης τη σημαντικής μείωσης των Κύπριων μαθητών στα δημόσια σχολεία κατά 28% (από ~52,5 χιλ. σε ~38 χιλ.).
· Το ποσοστό των μη Κύπριων μαθητώνκυμαίνεται σε παρόμοια επίπεδα όπως και στην πρωτοβάθμια (δηλ. 7-19%) κατά την περίοδο αναφοράς, ενώ ο αριθμός τους αυξήθηκε από 4,8 χιλ. το 2007/08 σε 10,8 χιλ. το 2020/21.
· Νομίζουμε ότι χρήζουν ξεχωριστού σχολιασμούτα στοιχεία που αφορούν:
- Στο σύνολο των μη Κύπριων μαθητών της Λεμεσού, η πλειοψηφία σχεδόν σε όλα τα έτη, φοιτά σε ιδιωτικά σχολεία (μέγιστο 63% το 2007/8 και ελάχιστο 45% το 2013/14. Για το 2020/21 οι μαθητές είναι μοιρασμένοι 50-50 μεταξύ Κύπριων και μη).
- Το ποσοστό των μη Κύπριων μαθητών που φοιτούν στην ιδιωτική εκπαίδευση μειώνεται κάπως από 37% το 2007/08 σε 31% το 2020/21 και παραμένει περίπου σταθερό την τελευταία 5ετία. Ειδικά στην επαρχία Λάρνακας το ποσοστό αυτό μειώνεται εντυπωσιακά από 40% το 2007/08 σε 22% το 2020/21 και ουσιαστικά αμετάβλητο τα τελευταία 7 έτη.
Μαθητικός πληθυσμός
Στην προσχολική εκπαίδευση οι αριθμοί των μαθητών ήταν γενικά αυξητικοί, με 25% αύξηση κατά την περίοδο της μελέτης, και μεγαλύτερη αύξηση μεταξύ 2013 και 2018. Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρατηρείται μείωση 8%. Η μείωση ήταν εμφανής από τις αρχές της δεκαετίας του 2000-10. Οι αριθμοί άρχισαν να αυξάνονται μετά το 2014. Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ο μαθητικός πληθυσμός παρουσιάζει μια συνολική μείωση 11% με διαφορά «φάσης» από την πρωτοβάθμια: μείωση από το 2008 και μετά, ενώ αρχίζει να επανακάμπτει γύρω στο 2019. Συνολικά, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση στεγάζουν σχεδόν 60 χιλ. παιδιά η κάθε βαθμίδα, ενώ στην προσχολική υπάρχουν λίγο περισσότερα από 30 χιλ. παιδιά.
Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι αριθμοί μαθητών κατά τύπο σχολείου σε κάθε βαθμίδα.
Για την προσχολική βαθμίδα, η αύξηση που καταγράφηκε εντοπίζεται κυρίως στα ιδιωτικά και δημόσια νηπιαγωγεία με αύξηση κατά τη διάρκεια της μελέτης στο 32% και 27% αντίστοιχα. Στα ιδιωτικά η αύξηση διακόπηκε από την οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας. Από το 2014 και μετά παρατηρείται αυξητική τάση ξανά, ενώ στα δημόσια παρατηρούνται
αμετάβλητοι αριθμοί από το 2012 και μετά. Στα κοινοτικά νηπιαγωγεία φοιτούν γύρω στο 15% των παιδιών με μικρή διαχρονικά διακύμανση.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, παρατηρείται συνολικά μείωση 8%, κυρίως στα πρώτα χρόνια της περιόδου μελέτης και μέχρι και το 2013/14 οπότε και κορυφώνεται με μείωση 17%. Αν και αναλογικά μικρή, υπάρχει σημαντική μετατόπιση του μαθητικού πληθυσμού προς τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια (υπερδιπλασιασμός με +140% κατά τη διάρκεια της μελέτης). Αντίθετα στα δημόσια σχολεία οι μαθητές μειώθηκαν κατά 15% στη διάρκεια της περιόδου και αποτελούν το 89% του πληθυσμού το 2020/21 από 96% το 2000/01.
Ο αριθμός των μαθητών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ακολουθεί επίσης πτωτική τάση (-11% κατά την περίοδο αναφοράς).
Η περίοδος αναφοράς μπορεί να χωριστεί σε τρείς περιόδους:
i. 2000/01 μέχρι και 2011/12 οπότε και δεν παρατηρείται κάποια αξιόλογη μεταβολή στο σύνολο του πληθυσμού.
ii. 2012/13 μέχρι και 2016/17 κατά την οποία και παρατηρείται μείωση στους αριθμούς των μαθητών μέχρι και κατά 14%.
iii. 2017/18 μέχρι και 2020-21 κατά την οποία ο αριθμός των παιδιών σταθεροποιείται ή και αυξάνεται ελαφρώς.
Παράλληλα με τα πιο πάνω, όπως και στη δημοτική εκπαίδευση, κατά την περίοδο που καλύπτει η μελέτη, ο αριθμός των μαθητών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία αυξάνεται σημαντικά (+69%) και αποτελούν το 20% του συνόλου το 2020/21 από 11% το 2000/01. Τα δημόσια σχολεία «χάνουν» το 21% των μαθητών τους.
Η ιδιωτική δευτεροβάθμια εκπαίδευση γνωρίζει αύξηση σε ολόκληρη την Κύπρο στο διάστημα μεταξύ 2000/01 και 2020/21. Ειδικότερα αναφέρουμε ότι στην επαρχία Αμμοχώστου που δεν υπήρχαν ιδιωτικά σχολεία το 2000, πλέον το 12% φοιτά σε αυτά. Στην επαρχία Πάφου κατά το σχολικό έτος 2000/01 μόλις το 1% των μαθητών ήταν εγγεγραμμένο σε ιδιωτικά σχολεία, σε σχέση με 10% το έτος 2020/21.
Σε κάθε περίπτωση, στις μεγαλύτερες επαρχίες Λευκωσίας και Λεμεσού το ποσοστό των μαθητών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία είναι αρκετά πιο μεγάλο και ανέρχεται σε 26% και 22% αντίστοιχα του συνόλου. Σημειώνεται ξεχωριστά η αύξηση κατά 112% στη Λεμεσό κατά την περίοδο αναφοράς.
Επιπλέον φαίνεται ότι η ιδιωτική εκπαίδευση δεν έχει ανακάμψει πλήρως από τα χρόνια της οικονομικής κρίσης στις επαρχίες Λευκωσίας, Λάρνακας και Αμμοχώστου. Οι αριθμοί των μαθητών το 2020/21 παραμένουν χαμηλότεροι από το μέγιστο που καταγράφηκε στις αρχές της δεκαετίας του 2010.
Εκπαιδευτικό προσωπικό
Τα δημοσιευμένα στοιχεία σε ότι αφορά στους αριθμούς των εκπαιδευτικών δεν περιλαμβάνουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Στην προσχολική παρατηρείται μια σταθερή αύξηση στη διάρκεια της περιόδου που ανέρχεται στο 67%. Αντίθετα τα στοιχεία περιόδου αναφοράς για την πρωτοβάθμια, χωρίζονται σε δύο φάσεις. Μεταξύ των ετών 2000 και 2010 υπάρχει μια σταθερή αύξηση (συνολικά 29%). Στη δεύτερη φάση, υπάρχει αρχικά αναστροφή στους ανοδικής πορείας κατά ~13% μεταξύ των ετών 2011-2015 και στη συνέχεια αύξηση. Σημειώνουμε ενδεικτικά ότι μια δεκαετία από το μέγιστο που παρατηρήθηκε (4821 το 2010/11), ο αριθμός των εκπαιδευτικών δεν είχε ανακάμψει πλήρως (4677 το 2020/21).
Μέσος αριθμός μαθητών ανά εκπαιδευτικό
Όπως και στην προηγούμενη ενότητα, τα στοιχεία που παρουσιάζουμε περιλαμβάνουν μόνο την προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Σημειώνουμε επιπλέον ότι ο δείκτης δεναντανακλά τον αριθμό μαθητών ανά τάξη. Τα στοιχεία στους στατιστικής υπηρεσίας δεν ξεχωρίζουν στους αριθμούς του διευθυντικού προσωπικού, ή και άλλες ειδικές κατηγορίες εκπαιδευτικών όπως της ειδικής εκπαίδευσης ή που δεν ορίζονται ως υπεύθυνοι τμήματος (π.χ. «περιοδεύοντες»).
Για τις βαθμίδες στις οποίες υπάρχουν στοιχεία παρατηρούμε τρεις περιόδους. Κατά την πρώτη περίοδο (2000-2006) η πορεία είναι σχεδόν ταυτόσημη με σημαντική μείωση του μέσου όρου μαθητών ανά εκπαιδευτικό (από περίπου 16,5-17 σε περίπου 13,5).
Κατά τη δεύτερη περίοδο, στην μεν προσχολική εκπαίδευση παρατηρείται μια 15ετής σταθεροποίηση σε περίπου 13 παιδιά ανά εκπαιδευτικό. Αντίθετα στην πρωτοβάθμια η μείωση του μέσου όρου μαθητών ανά εκπαιδευτικό συνεχίζεται και μέχρι το 2010/11 (με ελάχιστη παρατήρηση περίπου 11 παιδιά). Στη συνέχεια παρατηρείται μια αύξηση σε περίπου 13 παιδιά (προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση) το 2015/16.
Τέλος, η περίοδος μετά το 2015/16 και μέχρι το 2020/21, παρουσιάζει και τις δύο βαθμίδες να έχουν παρόμοιους μέσους όρους με περίπου 12-13 παιδιά ανά εκπαιδευτικό.
Σε ότι αφορά στιςεπιμέρους επαρχίες ή και την δημόσια / ιδιωτική εκπαίδευση δεν παρατηρούνται σημαντικές διαφορές. Μάλιστα στα τελευταία χρόνια υπάρχει πλέον μεγαλύτερη σύγκλιση στους μέσους όρους ανά επαρχία.
