1. Περίληψη
Στη μελέτη αυτή εστιάζουμε στις γεννήσεις στην Κύπρο από το 1974 μέχρι το 2019 χρησιμοποιώντας δεδομένα από τη Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου. Οι αριθμοί γεννήσεων παρουσιάζουν μικρές διακυμάνσεις για να καταλήξουν σε σχετική σταθεροποίηση μετά το 2013 σε 9-10 χιλιάδες ετησίως. Σε συνάρτηση με το ότι ο γενικός πληθυσμός της Κύπρου αυξάνεται κατά την περίοδο αυτή, ο αριθμός γεννήσεων ανά 100 χιλιάδες μειώνεται με το ρυθμό μείωσης να είναι εντονότερος κατά τη δεκαετία του 1990. Διαχρονικά τα νεογέννητα αγόρια είναι περισσότερα από τα κορίτσια. Σε μεγαλύτερες ηλικιακά ομάδες, η αναλογία αυτή σταδιακά αντιστρέφεται με τις γυναίκες να αποτελούν την πλειονότητα. Το ποσοστό των γονέων που ήταν σε γάμο κατά τη γέννηση ενός παιδιού πλησίαζε το 100% κατά την αρχή της περιόδου, ακολουθεί όμως καθοδική πορεία και τώρα βρίσκεται στο 79%. Σταθερή αύξηση παρουσιάζει η μέση ηλικία μητέρας κατά τη γέννηση του πρώτου παιδιού από τα 24 στα 29 χρόνια περίπου. Κατά τη γέννηση παιδιού ανεξαρτήτως σειράς, η αντίστοιχη αύξηση στη μέση ηλικία μητέρας είναι από 26 σε 31 περίπου έτη. Παρόμοια αύξηση παρατηρείται και για τη μέση ηλικία του πατέρα κατά τη γέννηση ενός παιδιού. Τέλος, καθ’ όλη τη διάρκεια μελέτης το ποσοστό των πρωτότοκων και δευτερότοκων παιδιών στο σύνολο των γεννήσεων κυμαίνεται μεταξύ 67-84%.
2. Στατιστικά γεννήσεων στην Κύπρο
Μετά από ένα αυξανόμενο ρυθμό γεννήσεων κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1970, παρατηρείται κατά τη δεκαετία του 1980 μια σταθερότητα στον ετήσιο αριθμό γεννήσεων άνω των 10 χιλιάδων, με μέγιστο αριθμό γεννήσεων το 1992 με 11,4 χιλ. Μετά το 1992 αρχίζει μια συστηματική μείωση μέχρι το 2003 που καταλήγει σε γεννήσεις κάτω των 8 χιλ. Μεταξύ των ετών 2003 και 2012, οι γεννήσεις αυξάνονται ξανά και φτάνουν τις 10 χιλ. Έκτοτε οι γεννήσεις σταθεροποιούνται λίγο πάνω από τις 9 χιλ.
Παρότι οι γεννήσεις κατά την περίοδο παρατήρησης παραμένουν σχετικά σταθερές σε ένα εύρος μεταξύ 8-11,5 χιλ., είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι στο αντίστοιχο διάστημα, ο de jure1 πληθυσμός της Κύπρου2 αυξήθηκε από 521 χιλ. το 1974 σε 881 χιλ. το 20193. Όπως θα δούμε σε επόμενη ενότητα, η αύξηση οφείλεται κυρίως στην αύξηση της μέσης προσδόκιμης ηλικίας και στην αύξηση της καθαρής μετανάστευσης4 κυρίως από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα.
Συνδυαστικά τα δύο αυτά στοιχεία (σταθερός / ελαφρώς μειούμενος αριθμός ετήσιων γεννήσεων και αυξανόμενη μέση ηλικία), συνεπάγονται ότι ο μέσος αριθμός γεννήσεων ανά 100 χιλ. κάτοικους μειώνεται από 1500-2000 ετήσιες γεννήσεις την περίοδο 1974-1995 σε περίπου 1100 για την περίοδο 2001-2019.
Παρότι οι γεννήσεις καταγράφονται από το 1974 και μετά, τα στοιχεία για το φύλο των παιδιών ξεκινούν από το 1980. Καθ’ όλη τη περίοδο παρατήρησης (1980 και εντεύθεν) , το ποσοστό των γεννήσεων αγοριών είναι ψηλότερο από αυτό των κοριτσιών, και κυμαίνεται από 50.7% μέχρι 52.6%. Διαχρονικά το ποσοστό ανέρχεται σε 51.6% για τα αγόρια και 48.4% για τα κορίτσια. Τα μέγιστα ποσοστά για τα αγόρια είχαν παρατηρηθεί τα έτη 2014 και 2015 (52,6%). Από τότε τα ποσοστά φαίνεται να συγκλίνουν και πάλιμε το 2019 να είναι στο 50,8% για τα αγόρια και 49.2% για τα κορίτσια.
1 Με βάση την ΕΕ, ως de jure πληθυσμός ορίζεται ως «Έννοια σύμφωνα με την οποία τα άτομα (ή τα δημογραφικά γεγονότα) καταγράφονται (ή αποδίδονται) στη γεωγραφική περιοχή βάσει του τόπου κατοικίας.» https://home-affairs.ec.europa.eu/networks/european-migration-network-emn/emn-asylum-and-migration-glossary/glossary/de-jure-population_en
2 Στις περιοχές που ελέγχει η Δημοκρατία.
3 Για περισσότερα στοιχεία, δείτε την παράγραφο 6 «Σύγκριση γεννήσεων με άλλες πληθυσμιακές παραμέτρους»
4 Όπως προκύπτει από την αφαίρεση μεταξύ των ανθρώπων που έρχονται στην Κύπρο και αυτών που φεύγουν στο εξωτερικό (ασχέτως εθνικότητας)
3. Διαχρονική σύνθεση πληθυσμού ανα ηλικιακή ομάδα
Αντίθετα με την αναλογία γεννήσεων κατά φύλο, και με βάση τα de jure πληθυσμιακά στοιχεία που δημοσιεύει η Στατιστική Υπηρεσία, φαίνεται ότι σε ηλικίες άνω των 50 ετών οι γυναίκες αποτελούν την πλειονότητα, η οποία κυμαίνεται από 50,2% το 1992 μέχρι και το μέγιστο 51,4% το 2014. Κατά το έτος 2019 οι γυναίκες αποτελούν το 51,1%. Τα διαθέσιμα στοιχεία αφορούν στην περίοδο 1992-2019.
Στον μέσο όρο για την περίοδο 1992-2019, οι άντρες είναι περισσότεροι στις ηλικιακές ομάδες 0 - 19 έτη. Σχετική ισορροπία υπάρχει στις ηλικίες 20 - 24, ενώ σε όλες τις επόμενες (25 - 80+) οι γυναίκες είναι περισσότερες.
Παραθέτουμε πιο κάτω ανά πενταετία τα σχετικά γραφήματα αρχής γενομένης από το 1992.
Παρατηρώντας τις ηλικιακές πυραμίδες είναι εμφανή τα πιο κάτω:
· Η αύξηση του πληθυσμού της Κύπρου ειδικά μετά το 2000.
· Η πλειοψηφία των γυναικών στις πιο μεγάλες ηλικίες.
· Η σημαντική αλλαγή των αναλογιών ανά ηλικιακή κατηγορία. Το 2019 η αναλογία των ηλικιών 0-24 μειώθηκε σε 29% (από 40% το 1992), ενώ αντίστοιχα οι ηλικίες 65 και άνω, αυξήθηκαν σε 16% (από 11% το 1992). Το αρχικά “τριγωνικό” σχήμα των πυραμίδων διαφοροποιείται διαχρονικά αντικατοπτρίζοντας τη σταθερότητα ή την ελαφρά μείωση των γεννήσεων καθώς και τη σταδιακή αύξηση των αριθμών στις μεγάλες ηλικιακές ομάδες. Φαίνεται επίσης η επίδραση της τουρκικής εισβολής του 1974 και των αμέσως επόμενων ετών με την σμίκρυνση των αντίστοιχων ράβδων. Φαίνεται ότι αυτό είναι το αποτέλεσμα των σταθερών ή ελαφρά μειούμενων ετήσιων γεννήσεων με αντίστοιχη αύξηση του μέσου προσδόκιμου ζωής.
· Η αναλογία των λεγόμενων «παραγωγικών ηλικιών» αυξάνεται σε αριθμό που δεν δικαιολογείται από τις γεννήσεις. Για παράδειγμα, οι ηλικίες 0-4 στο γράφημα για το 1992, είναι μικρότερες σε αριθμό από όσους καταγράφονται στις ηλικίες 20-24 το 2012.
4. Οικογενειακή κατάσταση γονέων
Η οικογενειακή κατάσταση των γονέων περιλαμβάνει τις επιλογές έγγαμος5 ή μη έγγαμος κατά τη στιγμή της γέννησης του παιδιού. Κατά την περίοδο αναφοράς (1980-2019), η οικογενειακή κατάσταση των γονέων κατά τη γέννηση ενός παιδιού, μεταβάλλεται σημαντικά. Κατά το πρώτο μισό της περιόδου (1980-2000) σχεδόν το σύνολο των παιδιών γεννιούνται από γονείς που είναι έγγαμοι (97% και άνω). Αντίθετα μετά το 2000 και ιδιαίτερα μεταξύ των ετών 2005 και 2010, το αντίστοιχο ποσοστό μειώνεται σε περίπου 85%. Η τάση αυτή συνεχίζει μέχρι και το τέλος της χρονικής περιόδου μελέτης. Το 2019 το ποσοστό αυτό ήταν 79%, το χαμηλότερο της περιόδου.
5 Είτε με θρησκευτικό είτε με πολιτικό γάμο.
5. Ηλικία γονιών κατά τη γέννηση ενός παιδιού
Α. Ηλικία μητέρας κατά τη γέννηση παιδιού
Στον πιο κάτω πίνακα γίνεται ποσοστιαία παρουσίαση των γεννήσεων ανάλογα με την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει η μητέρα. Σημειώνουμε ότι ο πίνακας λαμβάνει υπόψη όλες τις γεννήσεις που έγιναν στο συγκεκριμένο έτος, όχι κατ’ ανάγκη τα πρωτότοκα παιδιά κάθε μητέρας.
Σημαντική αλλαγή παρατηρείται στην ηλικία της μητέρας κατά τη γέννηση του παιδιού. Κατά τη δεκαετία του 1980, σε περίπου 70% των γεννήσεων,οι μητέρες ανήκαν στις ηλικιακές ομάδες 20-29, ενώ το 23% στις ηλικίες 30-39.
Συγκρινόμενα με τα ποσοστά κατά τη δεκαετία του 2010 και μετά, τα ευρήματα για τις ηλικιακές ομάδες αντιστρέφονται. Πιο συγκεκριμένα, οι γεννήσεις από μητέρες ηλικίας 20-29 αποτελούν μόλις το 39% σε μέσο όρο (πτώση κατά 45% σε σχέση με το 1980), ενώ οι γεννήσεις από μητέρες ηλικίας 30-39 αυξάνονται σε 56% κατά μέσο όρο (αύξηση κατά 145% σε σχέση με το 1980).
Επιπλέον:
· τη δεκαετία του 1980 υπήρχε ένας αριθμός μητέρων που αποκτούσαν παιδί κάτω των 20 ετών και οποίος αντιστοιχούσε σε περίπου 7-8% του συνόλου των γεννήσεων. Αυτή η ομάδα κατά το 2019 έχει μειωθεί σε λιγότερο του 1%.
· Πλέον παρατηρείται μικρός αλλά αυξανόμενος αριθμός γεννήσεων από γυναίκες 40 ετών και άνω (σε περίπου 4% τη δεκαετία του 2010).
Β. Γεννήσεις κατά ηλικία του πατέρα
Πιο κάτω μπορούμενα δούμε τον αντίστοιχο πίνακα που αφορά στον επιμερισμό των γεννήσεων ανά έτος με βάση την ηλικιακή ομάδα στην οποία ανήκει ο πατέρας. Όπως και για τις μητέρες, σημειώνουμε ότι ο πίνακας λαμβάνει υπόψη όλες τις γεννήσεις που έγιναν στο συγκεκριμένο έτος6.
6 Δεν δημοσιεύονται στοιχεία ειδικά για τα πρωτότοκα παιδιά
Είναι προφανές ότι διαχρονικά οι άντρες κατά μέσο όρο αποκτούν παιδιά σε μεγαλύτερη ηλικία από τις γυναίκες. Στην πρώτη δεκαετία της περιόδου αναφοράς (1980), περίπου το 66% των ανδρών που απέκτησαν παιδί ανήκε στις ηλικιακές ομάδες 25-34 ετών. Σε αντιστοιχία με όσα σχολιάσαμε στον πίνακα για τις γυναίκες, με την πάροδο του χρόνου ανεβαίνει η μέση ηλικία στην οποία και οι άντρες αποκτούν παιδιά. Στην δεκαετία του 2010 σε μέσο όρο, ο πατέρας στο 59% περίπου των γεννήσεων ανήκει στις ηλικιακές ομάδες 30-39 ετών.
Εκτός των πιο πάνω:
· Είναι πολύ λίγες οι περιπτώσεις γεννήσεων κατά τις οποίες ο πατέρας είναι κάτω των 24 ετών (4% το 2019 από 21% το 1980).
· Το ποσοστό των γεννήσεων με πατέρα ηλικίας άνω των 40 ετών αυξάνεται σταδιακά και ανήλθε σε 15% το 2019 από 4% το 1980.
Γ. Μέση ηλικία τεκνοποίησης
Κατά την περίοδο 1975 – 2019 η μέση ηλικία της μητέρας αυξήθηκε από τα 24 στα 29,6 έτη. Αντίστοιχη πορεία παρατηρείται και στη μέση ηλικία της μητέρας για όλα τα παιδιά από 26,4 σε 31,2 έτη.
Για τους άντρες δεν βρήκαμε δημοσιευμένα αναλυτικά στοιχεία. Παρόλα αυτά χρησιμοποιήσαμε για σκοπούς σύγκρισης τους σταθμισμένους μέσους όρους των ηλικιών των πατέρων κατά τη γέννηση για όλα τα παιδιά. Τα στοιχεία καλύπτουν την περίοδο 1980 – 2019. Κατά την περίοδο 1980-2010 τα στοιχεία παρουσιάζονται ανά πενταετία, ενώ από το 2014 και μετά ανά έτος.Σε κάθε περίπτωση ημέση ηλικία για τους πατέρες επίσης αυξάνεται από 28,5 έτη το 1980 σε 32,3 το 2019.
Η διαφορά ηλικιάς μεταξύ των γονέων δεν ξεπερνά τα τρία έτη με μέγιστη διαφορά το 1985. Από το 2010 και μετά η διαφορά περιορίζεται σε κάτω των δύο ετών. Σημειώνουμε ότι η ελάχιστη διαφορά παρατηρείται το 2019 με 1,1 έτη.
6. Σύγκριση γεννήσεων με άλλες πληθυσμιακές παραμέτρους
Ο de jure πληθυσμός της Κύπρου αυξήθηκε σημαντικά μεταξύ των ετών 1974-2019 από τις 521 χιλ. στις 881 χιλ., δηλαδή κατά 69%.
Η καθαρή αύξηση του πληθυσμού που οφείλεται σε φυσικά αίτια (γεννήσεις μείον θάνατοι) υπολογίζεται σε περίπου 208 χιλ. κατά την ίδια περίοδο, και εξηγεί εν μέρει τη συνολική αύξηση (που ανήλθε σε περίπου 360 χιλ.). Η υπόλοιπη αύξηση στον πληθυσμό προέρχεται από την καθαρή μετανάστευση7 (περίπου 162 χιλ.8).
Στο διάστημα 1974 –2019, η αύξηση του συνολικού πληθυσμού είναι συνεχής με εξαίρεση δύο σύντομες περιόδους.
· Η πρώτη μεταξύ των ετών 1974 – 80,ως συνέπεια της τουρκικής εισβολής. Εκτός από τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές λόγω του πολέμου, κάποιοι συμπατριώτες μας μετανάστευσαν εκτός Κύπρου.
· Λόγω της οικονομικής κρίσης, κατά τα έτη 2013 – 17, παρατηρείται ξανά μείωση. Παρότι δεν έχουμε αναλυτικά στοιχεία, και έχοντας υπόψη μας ότι κατά τα έτη 2006 – 2011 υπήρχε αύξηση του πληθυσμού από μετανάστευση της τάξης των 90 χιλ., πιστεύουμε ότι μέρος της μείωσης του πληθυσμού αφορά σε μετανάστες που είχαν έρθει στην Κύπρο το προηγούμενο διάστημα και (οι οποίοι) έφυγαν λόγω των αρνητικών οικονομικών συνθηκών (ασχέτως εθνικότητας).
7 Όταν η καθαρή μετανάστευση έχει θετικό πρόσημο, σημαίνει ότι οι άνθρωποι που έρχονται στην Κύπρο σε σχέση με αυτούς που φεύγουν είναι περισσότεροι, ανεξαρτήτως εθνικότητας.
8 Προσθέτοντας την φυσική αύξηση του πληθυσμού και την αύξηση από την καθαρή μετανάστευση προκύπτει μαθηματική αύξηση του πληθυσμού κατά περίπου 370 χιλ. Χρησιμοποιούμε τα στοιχεία όπως τα δημοσιεύει η Στατιστική Υπηρεσία.
Όπως έχουμε ήδη δει στην πρώτη ενότητα, παρά τον σχετικά σταθερό αριθμό γεννήσεων, οι γεννήσεις ανά 100 χιλιάδες πληθυσμού μειώνονται κατά τις πρόσφατες δεκαετίες. Διαχρονικά, όσες γυναίκες αποφασίσουν να γίνουν μητέρες, στη μεγάλη τους πλειονότητα αποκτούν μέχρι 2 παιδιά. Παρότι υπάρχει διακύμανση μεταξύ των διαφόρων ετών σε ότι αφορά το σύνολο των γεννήσεων, είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε ότι σε όλη τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου,μεταξύ 67-83% των γεννήσεων αφορούνστο πρώτο ή στο δεύτερο παιδί μιας μητέρας. Την τελευταία δεκαετία μάλιστα το ποσοστό φαίνεται να σταθεροποιείται σε άνω του 80%.
Αυτό αξιολογεί εν μέρει και τις κρατικές πολιτικές που έχουν να κάνουν με τη παροχή κίνητρων σε μια οικογένεια να αποκτήσει τρία ή και περισσότερα παιδιά. Διαχρονικά οι πολίτες δεν φαίνεται να θεωρούν αρκετά τα κίνητρα για να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά. Αυτό παρατηρείται στη διάρκεια της περιόδου μελέτης και όχι μόνο π.χ. την τελευταία δεκαετία.
